Neden deprem olur konusu, ülkemizin en önemli soru işaretlerinden biridir. Sizlerin de bileceği üzere, Türkiye deprem kuşağı üzerinde yer alan bir ülkedir. Hatta hemen her şehrimizin de fay hattı tehditi altında olduğunu söylesek, çok da abartmış olmayız. Hal böyle olunca, bizim de vatandaşlar olarak deprem konusunda kendimizi geliştirmemiz gerekir. Buna da ilk olarak depremin tam olarak ne olduğunu öğrenerek başlayabiliriz.
Sevgili okurlarımız, depremler dünya tarihi boyunca var olan bir doğa olayıdır. Yine bugünden sonraki süreçlerde de ülkemizde ve dünya genelinde deprem olmaya devam edecek. Elbette ki depremin de bir yaşam gereksinimi olduğunu söylemek mümkündür. Ancak bu doğal afet, insanların yaşamını çok ciddi ölçüde etkilemektedir. Peki neden deprem olur diye hiç düşündünüz mü? İşte bu sorunun cevabını içeriğin tüm detay kısmında aşamalı olarak öğreneceksiniz. Dilerseniz ilk olarak, depremin tanımını yapalım.
Deprem, yer kabuğundaki kırılmalar sonucu ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılması durumudur. Yani depremlerin olması, bize yerkabuğunun hareketli bir yapıya sahip olduğunu gösterir. Fizik ve diğer bilim dalları ise depremi en detaylı şekilde incelemeye çalışmaktadır. Sismoloji ise depremi inceleyen bilim dalıdır. Sismoloji, depremin oluşumunu, ve deprem dalgalarının nasıl yayıldığını, bilimsel yöntemler dahilinde inceler.
Neden Deprem Olur? Birinci Kısım Anlatımı
Neden deprem olur sorusunun cevabı için ilk olarak yeryüzünün modelini incelememiz gerekiyor. Yerkürenin 70 ile 100 kilometrelik kısmı, litosfer olarak bilinmektedir. İşte bu taşküre, okyanuslar ve kıtaların yer aldığı kısımdır. Bir diğer bölgede ise manto adı verilen kısım yer alır. Manto, genel olarak katı bir yapıya sahiptir. Ancak yerel bazda sıvı kısımlarının olduğunu da söyleyebiliriz. Mantonun hemen alt kısmında da demir ve nikel karışımına sahip çekirdek bulunur. Dünyanın çekirdeğine gidildikçe sıcaklık da buna bağlı olarak artar. Aynı zamanda enine dalgaların yayılabilmesi için çekirdeğin sıvı olması sonucu da tam olarak burdan çıkar.
Litosfer katmanının hemen altında, astenosfer katmanının yer aldığını görmekteyiz. Bu katman aynı zamanda yumuşak üst manto olarak da biliniyor. İşte bu kısım, aynı zamanda levhaların oluşmasına öncülük eder. Bunu da konveksiyon akımları nedeniyle oluşturduğu kuvvetlerin taş kabuğu parçalaması sonucunda meydana getirir. Radyoaktivitenin artması sonucunda, sıcaklık da artar. İşte bu da konveksiyon akımlarının ana sebebidir. Bu akımların meydana gelmesi, litosfer kısmında gerilmelere sebebiyet verir. Yani levhalar arasında stres birikimi olur.
Zayıf levhalar ise biriken enerjiden ötürü kırılma eğilimi gösterirler. Ayrıca dünya üzerinde 10 farklı büyük levha olduğunu belirtmek isteriz. Küçük levhaların sayısı ise oldukça fazladır. Hatta örnek vermek gerekirse, levhaların astenosfer üzerinde adeta bir tekne gibi yüzdüğünü söyleyebiliriz. Elbette ki levhaların hareket ettikleri insanlar tarafından anlık olarak hissedilemez. Ancak bu, levhaların hareket etmediği anlamına da gelmez.
Konveksiyon akımlarının yüksek olduğu yerlerde, levhaların birbirinden uzaklaştıklarını görüyoruz. İşte bu kısımlarda, magmalar ve okyanus ortası sırtları oluşur. Levhaların hareketli olması, aynı zamanda birbirleri ile sürekli olarak temas etmeleri anlamına da gelir. Elbette ki levhaların birbirine temas etmesi durumunda ise sürtünme ve sıkışmalar meydana gelir. Sürtünen levhalardan biri ise daima aşağı mantoya doğru batar. Bu batma ise levhanın yitme zonlarını oluşturur. Bu olayın sürekliliği ise o bölgenin deprem alanı olmasına sebebiyet verir.
Neden Deprem Olur? İkinci Kısım Anlatımı
Neden deprem olur sorumuza ikinci kısım anlatımı ile hızlıca devam edelim. Şimdi, levha hareketlerine baktığımızda biri diğerinin altına giriyor demiştik. İşte bu durumda, iki levha arasında hareketi engeleyen bir sürtünme kuvveti de oluşur. Bu sürtünme kuvvetinin aşılması sonucunda ise levha harekete geçer.
Sürtünme kuvvetini aşmayı başaran bir levha, hareket eylemine geçer. Bu hareket sonucunda meydana gelen sarsıntı, kısa zaman aralığında gerçekleşir. Yani şok niteliği taşır. İşte biz bunlara deprem dalgaları adını veriyoruz. Açığa çıkan deprem dalgalarının enerjisi, merkezden uzaklaştıkça azalır. Enerjinin yayılmasının bir sonucu olarak da fay adını verdiğimiz kırıklar meydana gelir. Hatta bu kırıklar, yeryüzünden de görülebilmektedir.
İşte tüm bu anlattıklarımızın temeli, ilk olarak Amerikalı Reid’in 1911 yılında yaptığı araştırmalara dayanıyor. Reid tarafından “Elastik Geri Sekme Kuramı” adını alan bu olgu, laboratuvar ortamlarında da çokça kez denenmiş ve onaylanmıştır. Yani bu kuram, depremlerin çoğunlukla deprem esnasında fay kısımlarında esnek geri sekmeler şeklinde, yani fayın her iki yanında da ters yönlü olarak gerçekleştiğini söylüyor. Neden deprem olur sorusu kapsamında, sizlere yapabileceğimiz detaylı açıklamayı burada noktalayabiliriz.
Deprem Türleri Nelerdir?
Neden deprem olur sorusunu en detaylı şekilde yanıtlamaya çalıştık. Şimdi de sizlere deprem türlerinden bahsetmek istiyoruz. Üç farklı deprem türü bulunur. Bunlar sırasıyla;
- Tektonik Depremler
- Volkanik Depremler
- Çöküntü Depremleri
Tektonik Depremler
Az önce anlatmış olduklarımız, tektonik depremlerin meydana gelmesine neden olur. Genel olarak levha sınırlarında oluşur ve tüm dünya depremlerinin yaklaşık %90 kadarı bu grup dahilindedir. Yine Türkiyede hangi depremler görülür diye soracak olursanız, onun cevabı da yine tektonik depremlerdir.
Volkanik Depremler
Yeraltında bulunan ve erişimin haldeki maddeler, yeryüzüne ulaşırken gaz açığa çıkartırlar. Açığa çıkan bu gazlar ise fiziksel ve kimyasal olarak patlar. İşte bunun sonucunda da volkanik depremler meydana gelir. Bunları daha çok yerel bazlı depremler olarak da tanımlayabiliriz. Meydana geldiklerinde ise öyle büyük hasarlara yol açmazlar. Volkanik depremleri daha çok Japonya ve İtalya gibi ülkelerde görmekteyiz.
Çöküntü Depremler
Yeraltındaki boşlukların, jipslerin ve kayaçların erimesi sonucunda da çöküntü depremler meydana gelir. Yine bu depremleri de yerel bazlı olarak değerlendirebiliriz. Oluşturduğu hasarlar ise öyle büyük çaplı değildir.
Neden deprem olur konusuna ek olarak, sizler için hazırlamış olduğumuz büyük İstanbul depreminden en çok etkilenecek olan bölgeler konulu içeriğimizi de okuyabilirsiniz.
